Haklar (Özet) : Haklar, her şeyden önce bir düzen demektir. Fakat hukukun öngördüğü düzen, çalışarak gerçekleeğlenceli bir düzen bileğildir. Haklar, toplum ortamında insanoğluın harbiden nasıl davrandıklarını bileğil, nasıl davranmaları gerektiğini gösterir. Haklar, kendisine uyulmak ve uygulanmak bâtınin vardır. Türe kıymeti zımnında, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene koymak, sosyal dirimın gerçekleşmesini tedarik etmek icap. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Haklar düzeni, doğduğu andan itibaren ferdin önsına kabul edilmesi ve uyulması gereken, kesin esaslı kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kadar, onlara aykırı bir yönde bile kullanabilir. Bu nedenle toplum ortamında insanoğluın biçimci ve davranışlarının haklar kurallarına uymaması, her vakit mümkündür. “İşte haklar, ölümlü davranışlarını bileğerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir sistem, bir bütündür.” İnsan-ölümlü, ölümlü-huy ilişkilerinin insanlığın şerik çıkarı ve huzuru bâtınin evrensel ilkelerle güvence altına kırmızıınmasıdır. Haklar, adamlık seviyesi bâtınin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birfena düşünce ortaya atılıtır. Bunlar kaynağı: tanrı, dershane çıkarları, toplum sözleşmesi, huy ve insanoğlu olarak tamlayan konseptlerdir. Haklar Nedir Haklar, toplumun genel menfaatini yahut fertlerin ve toplumun şerik iyiliğini tedarik etmek için konulmuş olan ve bütün gücüyle desteklenen kaide, doğruluk ve seçimın bütünüdür. Elan yaygın bir tanımıyla haklar, adalete yönelmiş sosyal yaşama düzenidir. Haklar Sözcük Mealı Haklar kelimesi Arapça “doğruluk” kökünden hasılat ve doğruluk kelimesinin çoğheybetli olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Arapçda “doğruluk” kelimesinin çoğheybetli “beddua’kak”tır. Türk Tat alma organı Kurumu’na için haklar kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım zorlaü belirleyen yasaların bütünüdür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” manaı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, ülfet manaında da kullanılır. Yöntem Mealı Haklar dönemden döneme değiştiği bâtınin hala doyurucu bir tanım kuruluşlamamıştır. Kant “Haklarçular hala hukukun tanımını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok kabul edilen tanımı ise: “Belirli bir zamanda belli başlı bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması talih zoruna (müeyyide) bentlanmış kurallar bütünüdür.” Bilimsel bir disiplin olarak haklar, kendi ortamında bel kemiği olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun zevat arası ilişkileri süje yer kısmına Özel Haklar, zevat ile talih yahut devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Bütün Hukuku adı verilir. Bu kocaoğlanrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Uygar Haklar, Ticaret Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna bedel Anayasa Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku bütün hukukunun mebdelıca madun dallarıdır. Haklar Kuralları ve Özellikleri Hukuku sair toplumu aranjör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden kocaoğlanran özellik talih tarafından güvenceye kırmızıınmış ve cebri yapmış oldurımlara sahip olmasıdır. Haklar kuralları ölümlü davranışlarını düzenler ve bulunmuş olduğu toplumun haysiyet yargılarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sayesinde menent nitelikteki kamu durumlarda uygulanması katkısızlanır. Yapmış oldurım (Müeyyide) Haklar yerında yapmış oldurım bütün gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek bâtınin kullanılır. Haklar düzenini katkısızlamayı ve korumayı amaçlayan yapmış oldurımlar gene haklar düzeninin öngördüğü şekilde alegori getirilir. Maddi ve tinsel yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken tinsel yapmış oldurımlar bu durumları çelmek bâtınin kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, mahpus ve vakıf cezaları; anayasa hukukunda siyasetten men, kazanç kapatma; vergi hukukunda vergi ve gümrüksüzçılık cezaları kadar çeşitli haklar dallarında çeşitli yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile alakadar çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; zihini bir irade olarak gkalıntı kuramlar, irade dışı olarak gkalıntı kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazılar felsefik bileğil ortaya konduğu devrin problemlerını çözmek yahut siyasal konseptleri haklar biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali türe olan haklar, genel olarak şu şekilde tanımlanabilir: “Haklar, adalete yönelmiş sosyal bir yaşama düzenidir.” Bu tanımdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu alegori getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, ameliye yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak maksut, hukukun sosyal dirimı düzenleyip insanoğluın amerikan barış ve emniyet ortamında bir arada yaşamalarını katkısızlamaktır. 2. Kullanışlı Yarar (Sosyal İhtiyaçların Içinlanması) Hukukun ameliye amacını, sosyal gerçeklik belirler. Haklar bu fonksiyonu ile toplum ortamında canlı insanoğluın, birbirleri ile tesis etmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruhsal bir varlık olarak insanoğlunun kuruluşsından meydana gelen ihtiyaçlarını önlamaya çkırmızıışır. Haklar bu fonksiyonu ile veladet, evlenme, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek haklar düzeni dirimın bel kemiği gerçeklerini görmezden gelemez. Haklar düzeni, insanoğlunun natürel kuruluşsına ve bundan sonra mevrut ihtiyaçlarına onat çıkmak zorundadır. Haklar önemli ölçübile, soylu erki gerçeklere bile sadıkdır; soylu erki gereksinimlara uymalı ve onları önlamalıdır. 3. Türe Haklar bu fonksiyonu ile belli başlı bir organizasyon altına aldığı içtimai ihtiyaçları, özü salt bir eşitlik düşüncesi olan türe ölçüsüne vurarak ciddi kimliğini kulaklıır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kısaca tanımıyla türe, “bir eşitlik düşüncesi”dir. “Türe, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) çıkmak üzere dü çeşitli anlamda kullanılır. Türe haddizatında ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, erdem, fazilet manaında zatî bir özelliği deyimler. Nüfus her vakit haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni satmak yolunda kalıcı ve bileğmeselemez bir çaba gösterir. İşte bu biçimci ve çabayı gösteren türe, özne (süje) ile alakadar oluşundan ötürü öznel (sübjektif) türe olarak nitelenir. Bir erdem olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir türe mazmunı vardır. Nesnel türe, kişinin bir özelliğini bileğil, kişilerin müşahhas durumlarda gerçekleştireceği ilişki biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte haklar yerında hukuki haysiyet olarak söylenti konusu olan türe bile, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü haklar, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve idraklanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar bütünüdür.” Topluluk bâtınindeki davranış ve ilişkilerin bileğerlendirilmelerini bâtınaziz kurallar kamuü olarak haklar, bu bileğerlendirmelerde türe ölçüsünü kullandığı ve dökmek durumunda bulunduğuna için, adaletin sonunda, hukukun da bir bileğerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Haklar normlarında türe acaba ne ölçübile yansıtılmıştır ? Bulunan haklar ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü türe mazmunı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün haklar sistemine ve sistemlerine hâkim bulunan, nesnel ve salt bir haysiyet niteliğindeki adalettir. Haklar bir toplum düzenini bâtınerir. Hukukun varlık nedeni bile adalettir; lüzumlu mevcut düzeni sahabet etmek, gerekse onu bileğmeseletirmeyi meşrulaştırmak bâtınin her vakit adalete mebdevurulur. Nesnel ve kanun üstü türe hukukta önmıza kurulu haklar düzenlerinin asli örneği, olması gereken haklar manaında haklar idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile türe, mevcut haklar düzenlerinin kendisine onat olup olmadığı açısından bir haysiyet ve değerlendirme ölçüsü olur. Yeniden bu özelliği ile türe, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun sahileştirmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile yararlı ve olumsuz önlıklı ilişkilerde bulunan bu üç fonksiyon muvazene ortamında olduklarında, adil bir haklar düzeninin gerçekleşmesi katkısızlanır. Düzgülü olarak bütün haklar normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak haklar, hem adaleti gerçekleştirecek, hem sosyal yaşama uyacak, hem bile bu sosyal dirimın amerikan barış ortamında sürebilmesi bâtınin bir düzen görünümünü katkısızlamaya çkırmızıışacaktır.
Afyon Şirket Avukatı
